ریشه‌های بروز احساس گناه چیست؟ گاهی بار سنگین چنین احساسی آن قدر زیاد است که آن را بر دوش دیگران می‌گذاریم

همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: احساس گناه احساسی است که معمولاً همه ما آن را تجربه کرده‌ایم و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. البته ممکن است ریشه چنین احساسی، مشکلاتی از گذشته و به ویژه از دوران کودکی باشد که در ما نهادینه شده‌اند.

شاید احساس گناه همیشه مخرب نباشد و بتواند در بعضی موارد حتی باعث شود به دنبال حل مساله برویم. اما در هر صورت، احساسی است که پس از شناسایی ریشه‌های آن باید بتوانیم با آن مقابله کنیم.

احساس گناه؛ سازنده یا مخرب؟

دکتر سیما قدرتی، روان‌شناس و مشاور در مورداحساس گناه می‌گوید:  «احساس گناه احساس متفاوتی از احساساتی مانند غم، خشم یا عصبانیت است و دلایل بروز و حتی احساس آن برای هر فرد متفاوت است.

گاهی فرد پس از اینکه مرتکب اشتباهی می‌شود احساس گناه می‌کند. این احساس اگر باعث شود ما به دنبال رفع و جبران اشتباه خود برآییم می‌تواند سازنده باشد. اما اگر توان آن را نداشته باشیم وفقط باعث شود نسبت به خود احساس بدی داشته باشیم می‌تواند مخرب باشد؛ به گونه‌ای که توان و امید خود را برای اصلاح و بهبود شرایط از دست می‌دهیم.»

به گفته این روان‌شناس ما اغلب به خاطر خطاهای مختلف، خود را مقصر می‌دانیم. مثلاً وقتی در ارتباطی شکست می‌خوریم، کارمان را از دست می‌دهیم یا تصمیم اشتباهی می‌گیریم دچار احساس گناه می‌شویم. چون احساس می‌کنیم به دیگران لطمه زده‌ایم و هنگامی هم که به هر دلیلی نمی‌توانیم آن را جبران کنیم این احساس بیشتر در ما نهادینه خواهد شد.

ریشه‌های احساس گناه

دکتر قدرتی یکی از دلایل مهم ریشه‌های احساس گناه به ویژه در دوران کودکی را طرز برخورد والدین با فرزندانشان می‌داند. با توجه به اینکه والدین سختگیر استانداردهای خیلی بالایی دارند و معمولاً کمال‌گرا هستند فرزندانشان هرگونه رفتار کنند باز هم از آن‌ها ایراد می‌گیرند و نتیجه فعالیت‌هایشان برای آن‌ها قابل قبول نخواهدد بود. بنابراین کودکان هم نمی‌توانند احساس ارزشمندی کنند و فکر می‌کنند به‌اندازه کافی خوب نیستند چون هیچ وقت نمی‌توانند پدر و مادرشان را راضی نگه دارند.

با توجه به اینکه نظر والدین برای بچه‌ها خیلی اهمیت دارد؛ اگر طرز برخورد آن‌ها با فرزندانشان به گونه‌ای باشد که همیشه احساس کمبود و نقص داشته باشند؛ وجود چنین احساسی به مرور می‌تواند باعث شکل گیری احساس گناه در آن‌ها شود.

پیامدهای بار سنگین احساس گناه

به گفته این روان‌شناس، وقتی احساس گناه و بی‌کفایتی در کودک تقویت شود می‌تواند در بزرگسالی هم همراه او باشد و تبعات و پیامدهای منفی زیادی با خود به دنبال بیاورد.

 از جمله پیامدهای مهم احساس گناه، احساس اضطراب و افسردگی است. در واقع احساس گناه باعث می‌شود نتوانیم به‌اندازه کافی خودمان را دوست بداریم. بنابراین فکر می‌کنیم همیشه ایراداتی بر ما وارد است و حس می‌کنیم آدم‌های کاملی نیستیم، رفتارهای درستی نداریم و نمی‌توانیم خودمان به تنهایی درست تصمیم بگیریم.

یکی از راه‌های برخورد با احساس گناه آن است که فرد تلاش می‌کند چنین احساسی را به شخص دیگری منتقل کند تا بتواند از آن رهاشود. در چنین مواقعی معمولاً شخص احساس می‌کند قربانی واقع شده و دیگران از او سوء استفاده کرده‌اند.

چرا احساس گناه می‌کنیم؟

دکتر قدرتی می‌گوید دیدگاه‌های مختلف روان شناختی و نظریه‌های مختلفی در مورد دلایل احساس گناه وجود دارد. مثلاً بعضی روانکاوها معتقدند این احساس به خاطر وجود بخشی از شخصیت ما به نام «فراخود» است.

فراخود یا Superego ارزش‌ها و اخلاق‌های جامعه است که از سوی والدین، اطرافیان و اجتماع به ما آموخته می‌شود و به تدریج در ما شکل می‌گیرد.

یکی از بخش‌های فراخود وجدان اخلاقی است که معمولاً ما را ترغیب می‌کند برای کامل‌تر شدن تلاش کنیم تا بتوانیم به اهداف اخلاقی دست یابیم.

بنابراین وقتی کار غیر اخلاقی انجام دهیم باعث احساس گناه در ما می‌شود. البته این احساس گاهی نیز مانع از بروز خلاقیت به ویژه در دوران کودکی خواهد شد. ضمن آمکه وجود چنین احساسی در ما باعث می‌شود نتوانیم احساس رضایت داشته باشیم چون فکر کنیم همیشه می‌توانیم بهتر از چیزی که هستیم باشیم.